Het hoofd op pootjes

Herken je het beeld of gevoel van een hoofd op pootjes? Iemand die altijd alleen maar in het hoofd zit, aan het denken is, doorrent, no matter what? Welkom in de wereld van burn-out en (chronische) stress.

Lieve lezer(es), Wat fijn dat je de blogs van Esther leest! Ik voel me vereerd dat ik, Judith, een bijdrage mag leveren aan het mooie werk wat Esther doet. Esther heeft me gevraagd om een blog te schrijven over de body/mind connectie bij burn-out en/of chronische stress.

Het hoofd op pootjes

Aansluitend op de metafoor die Esther weleens gebruikt om haar methode uit te leggen (je weet wel, die toffe bus die wordt bestuurd door de ‘mind’) wil ik ook graag beginnen met een metafoor. Deze metafoor gebruik ik heel vaak bij coachees die burn-outachtige klachten hebben of al langdurig gebukt gaan onder een teveel aan stress. Deze metafoor is: ‘Het hoofd op pootjes.’ Kun jij je daar iets bij voorstellen: een groot, rood, volgelopen hoofd, wat misschien beetje duizelig of draaierig voelt, wat vergeetachtig aan het worden is, zich niet meer zo goed kan concentreren en in ieder geval snel geïrriteerd is. Dit hoofd heeft gedachten, heel veel gedachten… Veelal hopeloze, hulpeloze en moedeloze gedachten. Ik kan niet meer, het lukt ook nooit, ik wil dit niet, ik voel me uitgeput maar ik moet, moet, moet… En onder aan dit hoofd, eigenlijk zonder hals, borst of buik bungelen twee radeloze beentjes die het allemaal wel willen bijhouden maar het eigenlijk niet meer bij kunnen houden. Is dit een herkenbare metafoor voor je? De metafoor beeldt uit wat de status is van de mens met veel (chronische) stress.

Wat is stress?

Stress is de druk die wordt uitgeoefend op het aanpassingsvermogen van je lichaam en je geest. Kunnen je lichaam en je geest de druk aan dan spreken we van positieve stress. Wanneer je lichaam en je geest de druk niet aankunnen, dan heeft dat directe gevolgen voor je functioneren en spreken we van negatieve stress. Stress hoeft niet noodzakelijkerwijs slecht of negatief te zijn. Sterker nog, positieve stress zet aan tot actie, stimuleert en is een emotionele kracht die je leven kleur geeft. Positieve stress wordt negatieve stress op het moment dat de balans tussen draagkracht en draaglast zoekraakt. Je energie, je reserves lijken niet meer in voldoende mate aanwezig te zijn om de druk, de spanningen aan te kunnen.

Wat gebeurt er met lichaam en geest als gevolg van stress?

Vechten of vluchten! Dat is de boodschap die het hormoonstelsel stuurt naar de hersenen in geval van stress. Het stresshormoon adrenaline zorgt ervoor dat de hartslag en de ademhaling versnellen, dat de bloeddruk stijgt, de spierspanning toeneemt en de zweetklieren actief worden. Het sympathische deel van het autonome zenuwstelsel, het gaspedaal van de bus, is ingedrukt. Als het goed is komt het lichaam ook weer tot rust. Het parasympathische deel van de bus, de rem, wordt dan ingedrukt. Het herstelsysteem gaat dan aan de slag; je hartslag en bloeddruk verlagen weer, de ademhaling wordt weer normaal, het zweten stopt, de spierspanning daalt en het voedsel wordt weer verteerd. Wanneer deze twee systemen met elkaar in evenwicht zijn spreken we van een normale rust- en activatie-fysiologie, we spannen ons in, we rusten daarvan uit, er is balans. Volgens het inspannings-herstelmodel zou het lichaam binnen een dag hersteld moet zijn van een inspanning. Hiermee wordt voorkomen dat de nieuwe dag met een energie-achterstand (hersteltekort) begint.

Roofbouw

Wanneer het lichaam nog vermoeid aanvoelt maar je besluit toch om het prestatieniveau te handhaven op wilskracht, dan start je de dag met een hersteltekort. Je moet dan extra inspanning leveren om tot vergelijkbare eerdere prestaties te komen. Dit veroorzaakt weer meer stress in het lichaam en dit wordt compensatoire stress genoemd. Compensatoire stress leidt tot een grotere herstelbehoefte en uiteindelijk tot een hersteltekort. Als de compensatoire stress voortduurt dan tellen de tekorten bij elkaar op en putten het lichaam uit. Dit proces noemen we roofbouw. Bij een voortdurende behoefte aan meer energie die in het lichaam niet meer voorradig is wordt een voortdurende verhoogde toevoer van adrenaline gevraagd. Het gevolg is dat het lichaam zich uiteindelijk instelt op hogere uitgangswaarden van hartslag, bloeddruk, ademhaling, spierspanning en bloedsuikerspiegel. Het lichaam gaat dit nieuwe niveau als normaal beschouwen, dit wordt setpoint-verschuiving genoemd.

Hormonale ontregeling

Deze hormonale ontregeling zorgt ervoor dat het lichaam zich zelfs in rusttoestand voorbereid op vluchten of vechten met als gevolg vermoeidheid, psychische overbelasting, concentratie- en geheugenproblemen en/of klachten aan het bewegingsapparaat, spijsvertering en immuunsysteem. Er is nu sprake van chronische stress. Als het zover is dat je op meerdere of alle vijf niveaus van je persoonlijkheid klachten ervaart (doe de onderstaande checklist), dan is het van essentieel belang om dagelijks herstelmomenten in werk en leven in te plannen. Op deze manier voorkom je verdere ontregeling van de stresshormonen.

Hoe krijgt stress een gezonde plek in ons leven?

Energie- en timemanagement worden nieuwe sleutelwoorden. Neem al je activiteiten kritisch onder ogen, zijn ze noodzakelijk, stel prioriteiten. Maak een planning. Dwing jezelf je op een ding tegelijkertijd te concentreren, doe belangrijke zaken eerst en, het belangrijkste van alles: zeg vaker ‘nee’. De tijdwinst die je boekt door ‘nee’ te zeggen ga je gebruiken om te ‘lummelen’, te ‘niksen’, om tot rust te komen. Deze herstelmomenten gaan ook een onderdeel vormen van je dagplanning. Doe tijdens je herstelmomenten een fijne meditatie, bijvoorbeeld een yoga nidra of body scan met de app Insight Timer of bij de fijne yogalessen van Esther. Deze lichaamsgerichte meditatie-oefeningen brengen je terug in je lichaam. In je lichaam bevinden zich de signaalfuncties (de rode lampjes in de bus) die jou kunnen vertellen dat de spanningen te hoog opgelopen zijn en dat het tijd is om het rempedaal in te drukken. Als je kunt sturen op de signaalfuncties van je lichaam dan hoef je nooit meer een hoofd op pootjes te zijn! Tot slot wil ik je mijn checklist van symptomen bij stress aanbieden. Vooraf wel een waarschuwing! Het kan heel confronterend zijn om de checklist in te vullen en je te realiseren dat het helemaal niet goed met je gaat. Zoek hulp. Maak een afspraak met je huisarts om je klachten te bespreken. Daarna kan het een goed idee zijn om met een professional over je klachten en je herstel in gesprek te gaan. Als je klachten werk-gerelateerd zijn bespreek met je leidinggevende of met personeelszaken of het bedrijf je wil helpen door bijvoorbeeld een coach in te schakelen.  

Checklist symptomen bij stress

Vink onderstaand aan welke symptomen jij herkent: Gedrag

• hyperactiviteit
• neiging tot agressief gedrag
• veel gebruik van koffie, tabak, alcohol, drugs
• te veel of te weinig eten
• sneller last hebben van ongelukjes
• meer prikkels zoeken door gevaarlijke activiteiten
• terugtrekken in jezelf
• cynische opmerkingen maken
• slaapproblemen

Gevoel

• irritatie
• woedeaanvallen, snel boos
• wrok
• achterdocht
• frustratie
• angsten
• hopeloosheid
• hulpeloosheid
• machteloosheid

Relaties

• conflicten met: collega’s, partner, kinderen, vrienden
• terugtrekken uit het sociale leven
• verminderde belangstelling voor de omgeving
• verminderde belangstelling voor seks

Gedachten en beelden

• dagdromen, fantaseren, ontsnappen aan de werkelijkheid
• angstdromen, het komt nooit meer goed
• machteloosheid; het haalt niets uit, ik kan het niet
• negatieve gedachten over jezelf en anderen
• achterdochtige gedachten
• jaloezie
• agressieve gedachten
• zelfopofferinggedachten
• perfectionistische gedachten

Fysiologie

• geheugen- en concentratieproblemen
• hoofdpijn
• duizelingen
• misselijkheid
• op scherp staan
• slaapproblemen
• rusteloosheid
• pijnlijke spieren
• nervositeit
• vermoeidheid, chronisch gevoel van uitputting
• maag- en darmproblemen
• verhoogde bloeddruk
• versnelde hartslag
• versnelde en hoge ademhaling
• hyperventilatie
• menstruatie- of potentieproblemen
• verhoogd cholesterolgehalte
• hoofd-, nek-, en rugklachten
• huidaandoeningen (bijv. eczeem)

© Judith den Haan